متن پیشرو بیانیه ی برخی از اساتید و پژوهشگران علوم اسلامی است که در خصوص انجام حجامت در ایام حزیران و بررسی مستندات آن نگارش شده است.

متاسفانه چندی است که توسط برخی افراد چنین القا شده است که به ‌دلیل استحباب حجامت در این دو روز، همه مؤمنین بدون توجّه به موارد و مسائل طبّی و شخصی، باید برای انجام حجامت در «حزیران» شتاب کنند .

با توجه به این که این مسئله خلاف دستورات طبی و حتی روایی است، اما متاسفانه برخی با بی توجهی و بی مبالاتی به نام طب اسلامی، روز «حزیران» را بعنوان روز خاص حجامت معرفی میکنند. جدای از اینکه روایت این مسئله در چه کتابی ذکر شده است و بنابر مبانی استنباطی، هیچ مستمسک قابل توجهی در این مورد در دست نیست اما متن زیر با تکیه بر پذیریش حدیث «حزیران» تنظیم شده است تا با تکیه بر مقبولات این جریانات نقدی درون متنی را به مخاطبان ارائه دهد. توجه شما را به این یادداشت جلب می نماییم:  

با توجه به نزدیک بودن روز "حزیران" چند نکته مهم در این باره را یادآوری می‌کنیم:

1. ماه حزیران از جمله ماه‌های رومی است و ماه‌های رومی، مانند ماه‌های تقویم کشور خود ما، ماههایی شمسی هستند لذا در هر سال، این ماه، زمان ثابتی دارد. 

2. سفارش به انجام حجامت در این ماه بر اساس حدیثی است که در کتاب مکارم‌الاخلاق از امام موسی کاظم یا امام هادی علیهما‌ السّلام وارد شده است:

عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ علیه السّلام قَالَ: لَاتَدَعِ الْحِجَامَةَ فِی سَبْعٍ مِنْ حَزِیرَانَ‏ فَإِنْ فَاتَکَ فَلِأَرْبَعَ عَشْرَةَ؛ "از حجامت در روز هفتم حزیران فروگذار مکن؛ اگر نتوانستی، روز چهاردهم (حجامت کن)." (طبرسى، حسن‌بن فضل، مکارم الاخلاق ــ قم، چاپ: چهارم، 1412ق / 1370ش.)

مرحوم مجلسی در زادالمعاد روایتی مشابه را از امام صادق علیه السلام نقل کرده که مضمون آن با روایت مکارم الاخلاق کمی تفاوت دارد:

وَ رُوِیَ عَنِ الْإِمَامِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: احْتَجِمْ فِی السَّابِعِ مِنْ حَزِیرَانَ، فَإِنْ لَمْ‌یَتَیَسَّرْ فَفِی الرَّابِعِ عَشَرَ؛ "در روز هفتم حزیران حجامت کن و اگر امکان‌پذیر نشد، روز چهاردهم (حجامت کن)". (مجلسى، محمد‌باقربن محمدتقى، زاد المعاد ــ مفتاح الجنان، بیروت، چاپ: اول، 1423ق، ص331)

از آنجا که مرحوم مجلسی در بحارالانوار فقط روایت مکارم الاخلاق را آورده، احتمالاً نقل زادالمعاد هم همان نقل مکارم الاخلاق است.

3. در مورد این روایت چند نکته قابل ذکر است:

الف ــ هر دو روایت در کتاب‌های مکارم‌الاخلاق و زادالمعاد سند ندارند و از نظر مضمون نیز، روایت، شاهدی ندارد؛ هرچند به‌صرف نبود سند و غرابت متن روایت نمی‌توان مضمون روایت را انکار کرد.

ب ــ از آنجا که در تطبیق ماههای رومی در زمان اهل بیت علیهم السّلام همچنین در مورد ماههای باستانی اختلافات فراوانی وجود دارد، نمی‌توان آنچه را در تقویم‌های نجومی فعلی وجود دارد معتبر شمرد.

مرحوم مجلسی هم بحث مفصلی در این زمینه دارند که چون بارها در نحوه کبیسه‌گیری تغییرات قابل توجهی در زیج‌های مختلف صورت گرفته، معلوم نیست ماه‌های شمسی و رومی وارده در روایات با آنچه امروزه مرسوم است، تطابق داشته باشد مثلاً امروزه در برخی از کشورها، حزیران را مطابق ژوئن می‌دانند بنابراین حزیران 10 روز جلو می‌افتد یا برخی نیسان را مطابق برج حمل قرار می‌دهند که در این صورت حزیران یک ماه زودتر خواهد بود و ... .

با توجه به این امور نمی‌توانیم روایت را با هفتم حزیران فعلی به‌طور یقینی همزمان قلمداد کنیم.

4. چنانچه واضح است این حدیث بر اهمّیت انجام حجامت در یکی از این دو روز تأکید دارد اما هیچ قرینه‌ای که نشان دهد این دو روز، بهترین روزها برای انجام حجامت هستند در این حدیث وجود ندارد.

5. اینکه عدّه‌ای می‌گویند حجامت در این دو روز درمان بیماری‌های یک سال است و این گفته را به امام معصوم علیه السّلام نسبت می‌دهند، خطا است؛ چنانکه در متن روایت حزیران هم چنین نکته‌ای ذکر نشده است؛ طبق روایات شریف، حجامت در روزهای سه‌شنبه‌ای که مصادف با 17، 19 یا 21 ماه‌های قمری هستند و نیز حجامت در نخستین سه‌شنبه ماه آذار رومی دارای چنین خاصیتی است.

6. این حدیث، روز هفتم حزیران را به‌عنوان روز اصلی و روز چهاردهم را به‌عنوان جایگزین برای کسانی که موفق به حجامت در روز هفتم نشده‌اند، معرّفی می‌کند لذا توصیه یا اصرار به انجام حجامت در هر دو روز، بلاوجه و حتّی خطرناک است.

7. متن حدیث واضحاً می‌گوید که حجامت در یکی از این دو روز باید انجام شود لذا اعلام هفته حزیران به‌خلاف نصّ حدیث و بدعتی ناصواب است.

8. متأسّفانه عدّه‌ای پا را فراتر از این گذاشته و ماه حزیران را به‌عنوان ماه انجام حجامت معرّفی می‌کنند که این هم نادرست است.

9. تبلیغات بسیاری در فضای مجازی وجود دارد مبنی بر اینکه حجامت در این روزها مستحبّ است؛ اگر منظور از مستحب بودن حجامت در این دو روز این باشد که طبق سفارش امام معصوم علیه السلام، انجام حجامت در یکی از این دو روز با رعایت موارد علمی در مصادیق مختلف، کار خوبی است، این برداشت صحیح است امّا القای این معنا که به‌دلیل استحباب حجامت در این دو روز، همه مؤمنین بدون توجّه به موارد و مسائل طبّی و شخصی باید برای انجام آن شتاب کنند، صحیح نیست.

10. حتّی اگر اشکال مطرح‌شده در بند 3 در مورد تطبیق زمانی حزیران مذکور در حدیث هم بگذریم و بخواهیم تقویم‌های نجومی موجود را ملاک قرار دهیم؛ طبق بعضی تقویم‌های نجومی، روزهای هفتم و چهاردهم حزیران، مصادف با سی خرداد و شش تیر هستند و طبق برخی دیگر، 29 خرداد و پنج تیر؛ با توجّه به این اختلاف‌نظر علمی بین منجّمین، پیشنهاد می‌شود اگر مؤمنین تصمیم به انجام حجامت حزیران دارند، رجائاً یکی از این روزها را برای انجام حجامت درنظر بگیرند.

11. تمام قواعد علمی و عملی مربوط به انجام حجامت، در این دو روز هم صادق است و مثلاً کسی که چند روز قبل از آن حجامت کرده یا دچار ضعف و کم‌خونی است، نمی‌تواند در این دو روز حجامت کند؛ تشخیص این موارد به‌عهده عالمان و مجرّبین طبّ سنّتی است و به‌استناد احادیث مزبور نمی‌توان توصیه عمومی به انجام حجامت کرد.

12. اقبال مردم به طبّ سنّتی و به‌ویژه حجامت به‌همراه برخی کج‌روی‌های همکاران این حوزه، راه را برای انتقادات دوستان و تعریضهای مخالفان فراهم کرده است لذا توصیه می‌کنیم:

الف ــ به‌جای تبلیغ گسترده حجامت در ایّام حزیران، ایّام دیگری را که در احادیث شریف ذکر شده و دارای سندیت قوی‌تر و توجیه علمی مناسب‌تری هستند ملاک قرار دهند.

ب ــ به عزیزانی که قصد انجام حجامت در این روزها را دارند باید یادآوری شود که هم استناد این احادیث به حضرات معصومین علیهم السلام قطعی نیست و هم تعیین دقیق روزهای مذکور در روایت ممکن نیست لذا بهتر است هم حجامت‌کننده و هم حجامت‌شونده به‌نیت تقرّب و رجاءً اقدام به حجامت کنند.

ج ــ مراکز انجام حجامت با برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسب طوری عمل کنند که قواعد صحیح اجرای حجامت در این دو روز به‌خوبی رعایت شود و ازدحام مراجعان باعث نقض ملزومات علمی انجام حجامت و واجبات تکریم مراجعان نشود.

د ــ همچنین پیشنهاد می‌کنیم پویشی فراگیر برای اختصاص قسمتی از درآمد حجامت در این دو روز برای امور خیر تشکیل شود؛ باشد که مایه برکت این مسیر در آینده شود.

دکتر رضا منتظر، پزشک محقق و مدرس در طبّ اسلامی و طبّ ایرانی

دکتر وحید علیان‌نژادی؛ دستیار تخصّصی طبّ سنّتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

استاد محمد‌حسین ساعی‌فرد، پژوهشگر علوم اسلامی

منبع: خبرگزاری تسنیم